Yaratıcılık, literatüre göre üç farklı şekillerde tanımlanmıştır:
Rogers’a göre “Eğitim, tutucu kalıplaşmış; bağımsız düşünen, yaratıcı, özgün olmaktan çok eğitimini tamamlamış bireyler yetiştirmektedir.” Eğitimin amacı, diğer kuşakların yaptıklarını yineleyen değil, yeni şeyleri yapabilme yeteneği olan insanlar yaratmaktır.
Yaratıcı öğrenme neden önemlidir?
1) Kişinin kendi kendine öğrenmesini kolaylaştırır.
2) Kişilerin kendi yaşamlarında etkin olmasını sağlar.
3) Sorun çözümüne yardımcı olur.
4) Bireyin kendini ortaya koymasını sağlar.
5) Karar verme becerisini destekler.
6) Yaşama sevinci kazandırır.
7) Kişinin kendi yararlı hissetmesini sağlar.
8) Bulunulan alana hizmet ve aidiyet duygusunu destekler.
Milli Eğitim ders programlarında yaratıcılığın geliştirilmesine yönelik ifadeler olsa da, öğretmen ve konu merkezli bir eğitim anlayışının sürdürülmesinden dolayı yaratıcılığın gelişiminin engellendiği söylenebilir. Oysa öğrenci merkezli eğitim, bu gelişimi destekleyicidir. Pek çok araştırmadan ortaya çıkan sonuçlardan biri de etkili öğretim için, öğretmenin sınıf içinde yaratıcılığı pekiştirmesidir. Öğretmenin rolü, sınıf ortamını, öğrenmenin en iyi şekilde olması için öğrenme aktivitelerini, öğrenci niteliklerini inceleyip, öğrencilerin yoruma dayalı ve yaratıcı düşünme yeteneklerini geliştirmelerine yardım etmek olmalıdır. Öğretmenin bu konuda etkili olabilmesi için; yaratıcı sınıf ortamı yaratarak, öğrencilerin karşılaşacakları sorunları çözmeleri ve sorunlarla önceden karşılaşmalarını sağlamaları gerekir.
Yaratıcı öğretmenin,
1) Kendini geliştirmeye açık,
2) Statü veya güç için çalışmayan,
3) Rekabet duygusunu olumlu yönde işbirliği ve ekip çalışması içinde kullanabilen,
4) Sorunlarla yüzleşebilen ve çözüm önerileri getirebilen,
5) Diğer öğretmenlerin farklı düşüncelerine saygı gösteren ve değerlendirebilen,
6) Öğrencileri birey olarak kabul edebilen,
7) Özgür olmaları için teşvik eden,
8) Öğrencilerine model olabilen,
9) Sınıf dışında da öğrencileri ile ilgilenen,
10) Kendisi de öğrenmeye merak, istek ve heyecan duyan,
11) Öğrencilerini ayırmayan,
12) Öğrencilerini olumlu davranışlarını öne çıkararak ödüllendiren,
13) İlgili,
14) Okuyan,
15) Araştırma ve soru sormayı destekleyen,
16) Branşı, çevresi, bilim ve teknoloji ile ilgili gelişmeleri izleyen,
17) Derslerde heyecanlı olabilen ve yaratıcılığa uygun teknikleri kullanarak hem eğlenceli hem de kalıcı öğrenmeyi sağlayabilen,
18) İkili ilişkide kolay iletişim kurabilen kişiler olması beklenir.
Yaratıcılığı engelleyen öğretmen özellikleri:
1) Öğrencinin cesaretini kıran,
2) Güvensiz,
3) Fazla eleştiren ve küçük düşüren,
4) Davranışlarında tutarsız,
5) Heyecanı kalmamış,
6) Tamamen didaktik,
7) Katı ve aşırı kuralcı,
8) Branşı, çevresi, bilim ve teknoloji ile ilgili gelişmeleri izleyemeyen,
9) İlgileri ve becerilerini geliştirmemiş,
10) Sınıf dışında öğrencisi ile ilişki ve iletişim kurmayan
11) Öğrencilerin soruları ve düşünceleri ile alay eden,
12) Sıkılan ve kaçınan öğretmen özellikleridir.
Konu ne olursa olsun, -matematikte çarpma işlemi, siyasi bir devrimin yapısı, özel yaşamın sınırları- aynı şeyin çoğul ve farklı sunumu yararlı olur. Bu çoğul sunumlar, bir nesne, problem veya soruyla ilgili yeni düşünme tarzlarının mayalanmasına yol açar. Hem yaratıcı soruların oluşmasını kolaylaştırır hem de yaratıcı çözümler doğururlar.
Okul yönetiminin yaratıcılığı desteklemesi için;
1) Yöneticinin ve öğretmenlerin olaylar ve eylemler karşısında soru sorabilmesi,
2) Yöneticilerin ve öğretmenlerin yaratıcı düşüncelere saygı göstermesi
3) Yöneticilerin, öğretmenlerin ve çalışanların farklı düşüncelerini öğrenmeye açık olması,
4) Yaratıcı uygulamaların yapılabilmesi için kaynak ve ortam sağlanması,
5) Diğer fikirlere değer verilmesi,
6) Fikirlerin, yöntem ve tekniklerin denenmesine izin vermesi,
7) Öğretmenlerin program ve uygulama geliştirmesinin desteklenmesi,
8) Eğitimcilerin ve yöneticilerin başka ilgi alanları ile kendilerini geliştirmesi,
9) Bürokrasinin yaratıcı özelliği engellemesine karşı yöntemler bulmak, her ikisi arasında denge sağlamak
10) Deneme ve tartışmalarla yeniliğe açık çalışmalara destek verilmesi
11) Öğretmenler arasında yaratıcı olanları grup içinde özellikle belirtmemesi beklenir.
Yaratıcılığı bireysel, örgütsel, toplumsal özellikler engelleyebilir. Okul, geçmişten günümüze toplumsal değerleri yeni nesillere aktarırken, aslında aynı zamanda yaratıcı düşünmeyi, soru sormayı, sorgulamayı baskılar. Eğitim ile yaratıcı düşünme yeteneği geliştirilebilir. Bunun için; eğitim felsefesi doğru seçilmeli ve yapılandırılmalı, eğitim alanı salt sınıf-atölye ile sınırlandırılmamalı, teknik donanım olmalı, amaçlar net ve doğru tespit edilmeli, ders programı panel, konferans, söyleşilerle zenginleştirilmeli, sezgi, algı, bilgi birikimi, problem çözme ve üretme, boşlukları görme, özgünlük, özgürlük, öğrenmeyi öğrenme, okuma, araştırma alışkanlığı önemsenmelidir.
Örgün eğitim ortamında kişisel farklılıklara yönelik eğitim vermek, yaratıcılığı desteklemek ne kadar zor olsa da biz eğitimcilerin amacı, değerlerini çocuklarımıza aktardığımız toplumu ileriye taşıyacak, küreselleşen dünyada bir yeri olan bireyleri yetiştirmektir. Bu bireylerin kendini tanıyan, özgüvenli, araştıran, hata yapmaktan korkmayan ve deneyen, sorun çözebilen, düşüncesini ifade edebilen, toplumsal yaşama ve dünyaya katkısı olan, duyarlı kişiler olmasını arzu ediyoruz. Dolayısı ile yapmaya çalıştığımız şey, eğitim ortamında yaratıcı öğrencileri yetiştiren yaratıcı öğretmenler ve yöneticiler olarak; yaratıcı düşüncenin ve buna yönelik tutumların farkında olmak ve bunu olumlu hale çevirmek olmalıdır. Yaratıcı öğrenciler, yaratıcı öğretmenler ve yaratıcı okul; toplumu küreselleşen dünyada, ihtiyacı olan yeni değerlere ve tutumlara taşıyabilecektir.
Kaynaklar:
N. Sungur, Yaratıcı Düşünce, Evrim Yayınları, İstanbul, 1997.
Y. Argun, Okul Öncesi Dönemde Yaratıcılık ve Eğitim, Anı Yayıncılık, Ankara, 2011.
S. Sever, Z. Kaya, C. Aslan, Etkinliklerle Türkçe Öğretimi, Tudem, İzmir, 2011.
H. Gardner, Geleceği İnşa Edecek 5 Zihin, Optimist, İstanbul, 2007.
K. Yenilmez, B. Yolcu, “Öğretmen Davranışlarının, Yaratıcı düşünme Becerilerinin Gelişimine Katkısı”, Sosyal Bilimler Dergisi, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Eğitim Fakültesi, Eskişehir.
N. Şatıroğlu, Makale: Yaratıcı Çocuklar, www.miaegitim.com
- Yaratıcı kişilik,
- örgütsel faktörlere ilişkin yaratıcılık,
- eğitim ve geliştirme ile şekillenen yaratıcılık.
Rogers’a göre “Eğitim, tutucu kalıplaşmış; bağımsız düşünen, yaratıcı, özgün olmaktan çok eğitimini tamamlamış bireyler yetiştirmektedir.” Eğitimin amacı, diğer kuşakların yaptıklarını yineleyen değil, yeni şeyleri yapabilme yeteneği olan insanlar yaratmaktır.
Yaratıcı öğrenme neden önemlidir?
1) Kişinin kendi kendine öğrenmesini kolaylaştırır.
2) Kişilerin kendi yaşamlarında etkin olmasını sağlar.
3) Sorun çözümüne yardımcı olur.
4) Bireyin kendini ortaya koymasını sağlar.
5) Karar verme becerisini destekler.
6) Yaşama sevinci kazandırır.
7) Kişinin kendi yararlı hissetmesini sağlar.
8) Bulunulan alana hizmet ve aidiyet duygusunu destekler.
Milli Eğitim ders programlarında yaratıcılığın geliştirilmesine yönelik ifadeler olsa da, öğretmen ve konu merkezli bir eğitim anlayışının sürdürülmesinden dolayı yaratıcılığın gelişiminin engellendiği söylenebilir. Oysa öğrenci merkezli eğitim, bu gelişimi destekleyicidir. Pek çok araştırmadan ortaya çıkan sonuçlardan biri de etkili öğretim için, öğretmenin sınıf içinde yaratıcılığı pekiştirmesidir. Öğretmenin rolü, sınıf ortamını, öğrenmenin en iyi şekilde olması için öğrenme aktivitelerini, öğrenci niteliklerini inceleyip, öğrencilerin yoruma dayalı ve yaratıcı düşünme yeteneklerini geliştirmelerine yardım etmek olmalıdır. Öğretmenin bu konuda etkili olabilmesi için; yaratıcı sınıf ortamı yaratarak, öğrencilerin karşılaşacakları sorunları çözmeleri ve sorunlarla önceden karşılaşmalarını sağlamaları gerekir.
Yaratıcı öğretmenin,
1) Kendini geliştirmeye açık,
2) Statü veya güç için çalışmayan,
3) Rekabet duygusunu olumlu yönde işbirliği ve ekip çalışması içinde kullanabilen,
4) Sorunlarla yüzleşebilen ve çözüm önerileri getirebilen,
5) Diğer öğretmenlerin farklı düşüncelerine saygı gösteren ve değerlendirebilen,
6) Öğrencileri birey olarak kabul edebilen,
7) Özgür olmaları için teşvik eden,
8) Öğrencilerine model olabilen,
9) Sınıf dışında da öğrencileri ile ilgilenen,
10) Kendisi de öğrenmeye merak, istek ve heyecan duyan,
11) Öğrencilerini ayırmayan,
12) Öğrencilerini olumlu davranışlarını öne çıkararak ödüllendiren,
13) İlgili,
14) Okuyan,
15) Araştırma ve soru sormayı destekleyen,
16) Branşı, çevresi, bilim ve teknoloji ile ilgili gelişmeleri izleyen,
17) Derslerde heyecanlı olabilen ve yaratıcılığa uygun teknikleri kullanarak hem eğlenceli hem de kalıcı öğrenmeyi sağlayabilen,
18) İkili ilişkide kolay iletişim kurabilen kişiler olması beklenir.
Yaratıcılığı engelleyen öğretmen özellikleri:
1) Öğrencinin cesaretini kıran,
2) Güvensiz,
3) Fazla eleştiren ve küçük düşüren,
4) Davranışlarında tutarsız,
5) Heyecanı kalmamış,
6) Tamamen didaktik,
7) Katı ve aşırı kuralcı,
8) Branşı, çevresi, bilim ve teknoloji ile ilgili gelişmeleri izleyemeyen,
9) İlgileri ve becerilerini geliştirmemiş,
10) Sınıf dışında öğrencisi ile ilişki ve iletişim kurmayan
11) Öğrencilerin soruları ve düşünceleri ile alay eden,
12) Sıkılan ve kaçınan öğretmen özellikleridir.
Konu ne olursa olsun, -matematikte çarpma işlemi, siyasi bir devrimin yapısı, özel yaşamın sınırları- aynı şeyin çoğul ve farklı sunumu yararlı olur. Bu çoğul sunumlar, bir nesne, problem veya soruyla ilgili yeni düşünme tarzlarının mayalanmasına yol açar. Hem yaratıcı soruların oluşmasını kolaylaştırır hem de yaratıcı çözümler doğururlar.
Okul yönetiminin yaratıcılığı desteklemesi için;
1) Yöneticinin ve öğretmenlerin olaylar ve eylemler karşısında soru sorabilmesi,
2) Yöneticilerin ve öğretmenlerin yaratıcı düşüncelere saygı göstermesi
3) Yöneticilerin, öğretmenlerin ve çalışanların farklı düşüncelerini öğrenmeye açık olması,
4) Yaratıcı uygulamaların yapılabilmesi için kaynak ve ortam sağlanması,
5) Diğer fikirlere değer verilmesi,
6) Fikirlerin, yöntem ve tekniklerin denenmesine izin vermesi,
7) Öğretmenlerin program ve uygulama geliştirmesinin desteklenmesi,
8) Eğitimcilerin ve yöneticilerin başka ilgi alanları ile kendilerini geliştirmesi,
9) Bürokrasinin yaratıcı özelliği engellemesine karşı yöntemler bulmak, her ikisi arasında denge sağlamak
10) Deneme ve tartışmalarla yeniliğe açık çalışmalara destek verilmesi
11) Öğretmenler arasında yaratıcı olanları grup içinde özellikle belirtmemesi beklenir.
Yaratıcılığı bireysel, örgütsel, toplumsal özellikler engelleyebilir. Okul, geçmişten günümüze toplumsal değerleri yeni nesillere aktarırken, aslında aynı zamanda yaratıcı düşünmeyi, soru sormayı, sorgulamayı baskılar. Eğitim ile yaratıcı düşünme yeteneği geliştirilebilir. Bunun için; eğitim felsefesi doğru seçilmeli ve yapılandırılmalı, eğitim alanı salt sınıf-atölye ile sınırlandırılmamalı, teknik donanım olmalı, amaçlar net ve doğru tespit edilmeli, ders programı panel, konferans, söyleşilerle zenginleştirilmeli, sezgi, algı, bilgi birikimi, problem çözme ve üretme, boşlukları görme, özgünlük, özgürlük, öğrenmeyi öğrenme, okuma, araştırma alışkanlığı önemsenmelidir.
Örgün eğitim ortamında kişisel farklılıklara yönelik eğitim vermek, yaratıcılığı desteklemek ne kadar zor olsa da biz eğitimcilerin amacı, değerlerini çocuklarımıza aktardığımız toplumu ileriye taşıyacak, küreselleşen dünyada bir yeri olan bireyleri yetiştirmektir. Bu bireylerin kendini tanıyan, özgüvenli, araştıran, hata yapmaktan korkmayan ve deneyen, sorun çözebilen, düşüncesini ifade edebilen, toplumsal yaşama ve dünyaya katkısı olan, duyarlı kişiler olmasını arzu ediyoruz. Dolayısı ile yapmaya çalıştığımız şey, eğitim ortamında yaratıcı öğrencileri yetiştiren yaratıcı öğretmenler ve yöneticiler olarak; yaratıcı düşüncenin ve buna yönelik tutumların farkında olmak ve bunu olumlu hale çevirmek olmalıdır. Yaratıcı öğrenciler, yaratıcı öğretmenler ve yaratıcı okul; toplumu küreselleşen dünyada, ihtiyacı olan yeni değerlere ve tutumlara taşıyabilecektir.
Kaynaklar:
N. Sungur, Yaratıcı Düşünce, Evrim Yayınları, İstanbul, 1997.
Y. Argun, Okul Öncesi Dönemde Yaratıcılık ve Eğitim, Anı Yayıncılık, Ankara, 2011.
S. Sever, Z. Kaya, C. Aslan, Etkinliklerle Türkçe Öğretimi, Tudem, İzmir, 2011.
H. Gardner, Geleceği İnşa Edecek 5 Zihin, Optimist, İstanbul, 2007.
K. Yenilmez, B. Yolcu, “Öğretmen Davranışlarının, Yaratıcı düşünme Becerilerinin Gelişimine Katkısı”, Sosyal Bilimler Dergisi, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Eğitim Fakültesi, Eskişehir.
N. Şatıroğlu, Makale: Yaratıcı Çocuklar, www.miaegitim.com